Φωτεινή πυξίδα
Πώς κατάφεραν οι Βίκινγκ να φτάσουν στην Αμερική, δεδομένου ότι δεν γνώριζαν τη χρήση της πυξίδας, και δεν έβλεπαν καν τα άστρα στο διαρκές φως του αρκτικού καλοκαιριού; Ίσως τους βοήθησε η θρυλική «ηλιόπετρα», ένας κρύσταλλος που γινόταν φωτεινός ή σκοτεινός ανάλογα με τη θέση του Ήλιου και την κατεύθυνση του πολωμένου φωτός.
Στις περισσότερες περιοχές του κόσμου, οι αρχαίοι ναυτικοί έβρισκαν το δρόμο τους μετρώντας τις θέσεις των ουράνιων σωμάτων με αστρολάβο ή εξάντα. Οι αρχαίοι Κινέζοι, μάλιστα, είχαν εφεύρει την πυξίδα τον 3ο αιώνα π.Χ..
Στις περισσότερες περιοχές του κόσμου, οι αρχαίοι ναυτικοί έβρισκαν το δρόμο τους μετρώντας τις θέσεις των ουράνιων σωμάτων με αστρολάβο ή εξάντα. Οι αρχαίοι Κινέζοι, μάλιστα, είχαν εφεύρει την πυξίδα τον 3ο αιώνα π.Χ..
Στην Ευρώπη, όμως, η πυξίδα δεν ήταν γνωστή μέχρι τις αρχές του 14ου αιώνα, πολύ μετά την ακμή των Βίκινγκ, από τον 8ο έως τον 11ο αιώνα μ.Χ. Ούτως ή άλλως, η πυξίδα μάλλον θα ήταν άχρηστη τόσο κοντά στον (μαγνητικό) Βόρειο Πόλο όπου άκμασαν οι Βίκινγκ.
Οι τρομεροί Σκανδιναβοί δεν μπορούσαν καν να χρησιμοποιήσουν τη θέση των άστρων, που εξαφανίζονταν για μήνες το αρκτικό καλοκαίρι, ούτε και τη θέση του Ήλιου, συνήθως κρυμμένου από συννεφιασμένους ουρανούς.
Πώς κατάφεραν τότε να εξαπλωθούν στη Σκανδιναβία, τη Βόρεια Ευρώπη, τα βρετανικά νησιά και τη Βόρειο Αμερική;
Σύμφωνα με μια ισλανδική σάγκα που αφορά τον Βασιλιά Όλαφ και τον θρυλικό ήρωα Σίγκουρντ, οι ναυτικοί πλοηγούνταν με τη βοήθεια της ηλιόπετρας (sólarsteinn): μιας πέτρας που έδειχνε τη θέση του Ήλιου ακόμα και στη βαριά συννεφιά.
Σύμφωνα με το θρύλος, ο Βασιλιάς Όλαφ «άρπαξε μια ηλιόπετρα, κοίταξε τον ουρανό, είδε από πού ερχόταν το φως, και από αυτό συμπέρανε τη θέση του αόρατου Ήλιου».
Όπως αναφέρει ο δικτυακός τόπος του περιοδικού Nature, ο Δανός αρχαιολόγος Τόρκιλντ Ράμσκου πρότεινε το 1967 την υπόθεση ότι η ηλιόπετρα ήταν ένας διαφανής κρύσταλλος καλσίτη, ένα πέτρωμα που υπάρχει στη Σκανδιναβία και ονομάζεται άστριος.
Ο κρύσταλλος αυτός είναι πολωμένος, και μπορεί να φαίνεται σκοτεινός ή φωτεινός ανάλογα με τον προσανατολισμό του σε σχέση με τη θέση του Ήλιου.
Ηλεκτρομαγνητικό κύμα
Το φως είναι ηλεκτρομαγνητικά κύματα που ταλαντώνονται κάθετα στη διεύθυνση που ταξιδεύει μια φωτεινή αχτίδα.
Τα μόρια των αερίων της ατμόσφαιρας πολώνουν το φως, δηλαδή αναγκάζουν τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα του φωτός να ταλαντώνονται όλα στο ίδιο επίπεδο.
Δεδομένου ότι οι κρύσταλλοι του άστριου είναι πολωμένοι, αφήνουν να περάσει από μέσα τους μόνο το φως που ταλαντώνεται σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση.
Και αυτό σημαίνει, θεωρητικά τουλάχιστον, ότι οι Βίκινγκ θα μπορούσαν να κοιτάζουν τον ουρανό μέσα από τον κρύσταλλο για να υπολογίσουν τη θέση του Ήλιου.
Από το 1967 που διατυπώθηκε η υπόθεση της ηλιόπετρας, πολλά έχουν γραφτεί. Από το 2005, το θέμα εξετάζεται από τον Γκάμπορ Χόρβαθ, ερευνητή οπτικής στο Πανεπιστήμιο Eötvös της Βουδαπέστης, σε συνεργασία με την Σουζάν Άκερσον, βιολόγο από το Πανεπιστήμιο της Λουντ στη Σουηδία.
Σε πρώτη φάση, οι ερευνητές επιβεβαίωσαν ότι η θέση του Ήλιου δεν ήταν δυνατό να υπολογιστεί με γυμνό μάτι σε μια συννεφιασμένη καλοκαιρινή μέρα, ή στη διάρκεια του σούρουπου.
Σε δεύτερη φάση, έδειξαν ότι οι πολωμένοι κρύσταλλοι μπορούν: Διασχίζοντας τον Αρκτικό Ωκεανό με παγοθραυστικό το 2005, οι ερευνητές χαρτογράφησαν τα μοτίβα πόλωσης του ουρανού σε μια ποικιλία καιρικών συνθηκών.
Όπως διαπίστωσαν, το πολωμένο φως ήταν καλός οδηγός. «Δοκίμασα έναν τέτοιο κρύσταλλο μια βροχερή, συννεφιασμένη μέρα στη Σουηδία» αναφέρει η Δρ Άκερσον. «Το μοτίβο του φωτός μεταβαλλόταν ανάλογα με τον προσανατολισμό της πέτρας» συνεχίζει.
Η παράξενη μελέτη των δύο ερευνητών, που συνηγορεί στη θεωρία της ηλιόπετρας, δημοσιεύεται τώρα στπ Philosophical Transactions of the Royal Society B. Μάλιστα ολόκληρο το τεύχος της βρετανικής επιθεώρησης είναι αφιερωμένο στη βιολογική έρευνα για στο πολωμένο φως.
Όπως όμως σχολιάζουν ανεξάρτητοι ερευνητές στο Nature, το γεγονός ότι οι πολωμένοι κρύσταλλοι είναι αποτελεσματικοί δεν αποδεικνύει από μόνο του ότι οι Βίκινγκ όντως χρησιμοποιούσαν τέτοια όργανα.
Το ερώτημα πιθανώς θα μείνει για πάντα αναπάντητο, εκτός αν μια μέρα ανακαλυφθεί κάποιο ναυάγιο των Βίκινγκ με έναν κρύσταλλο στο κατάστρωμα.
Οι τρομεροί Σκανδιναβοί δεν μπορούσαν καν να χρησιμοποιήσουν τη θέση των άστρων, που εξαφανίζονταν για μήνες το αρκτικό καλοκαίρι, ούτε και τη θέση του Ήλιου, συνήθως κρυμμένου από συννεφιασμένους ουρανούς.
Πώς κατάφεραν τότε να εξαπλωθούν στη Σκανδιναβία, τη Βόρεια Ευρώπη, τα βρετανικά νησιά και τη Βόρειο Αμερική;
Σύμφωνα με μια ισλανδική σάγκα που αφορά τον Βασιλιά Όλαφ και τον θρυλικό ήρωα Σίγκουρντ, οι ναυτικοί πλοηγούνταν με τη βοήθεια της ηλιόπετρας (sólarsteinn): μιας πέτρας που έδειχνε τη θέση του Ήλιου ακόμα και στη βαριά συννεφιά.
Σύμφωνα με το θρύλος, ο Βασιλιάς Όλαφ «άρπαξε μια ηλιόπετρα, κοίταξε τον ουρανό, είδε από πού ερχόταν το φως, και από αυτό συμπέρανε τη θέση του αόρατου Ήλιου».
Όπως αναφέρει ο δικτυακός τόπος του περιοδικού Nature, ο Δανός αρχαιολόγος Τόρκιλντ Ράμσκου πρότεινε το 1967 την υπόθεση ότι η ηλιόπετρα ήταν ένας διαφανής κρύσταλλος καλσίτη, ένα πέτρωμα που υπάρχει στη Σκανδιναβία και ονομάζεται άστριος.
Ο κρύσταλλος αυτός είναι πολωμένος, και μπορεί να φαίνεται σκοτεινός ή φωτεινός ανάλογα με τον προσανατολισμό του σε σχέση με τη θέση του Ήλιου.
Ηλεκτρομαγνητικό κύμα
Το φως είναι ηλεκτρομαγνητικά κύματα που ταλαντώνονται κάθετα στη διεύθυνση που ταξιδεύει μια φωτεινή αχτίδα.
Τα μόρια των αερίων της ατμόσφαιρας πολώνουν το φως, δηλαδή αναγκάζουν τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα του φωτός να ταλαντώνονται όλα στο ίδιο επίπεδο.
Δεδομένου ότι οι κρύσταλλοι του άστριου είναι πολωμένοι, αφήνουν να περάσει από μέσα τους μόνο το φως που ταλαντώνεται σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση.
Και αυτό σημαίνει, θεωρητικά τουλάχιστον, ότι οι Βίκινγκ θα μπορούσαν να κοιτάζουν τον ουρανό μέσα από τον κρύσταλλο για να υπολογίσουν τη θέση του Ήλιου.
Από το 1967 που διατυπώθηκε η υπόθεση της ηλιόπετρας, πολλά έχουν γραφτεί. Από το 2005, το θέμα εξετάζεται από τον Γκάμπορ Χόρβαθ, ερευνητή οπτικής στο Πανεπιστήμιο Eötvös της Βουδαπέστης, σε συνεργασία με την Σουζάν Άκερσον, βιολόγο από το Πανεπιστήμιο της Λουντ στη Σουηδία.
Σε πρώτη φάση, οι ερευνητές επιβεβαίωσαν ότι η θέση του Ήλιου δεν ήταν δυνατό να υπολογιστεί με γυμνό μάτι σε μια συννεφιασμένη καλοκαιρινή μέρα, ή στη διάρκεια του σούρουπου.
Σε δεύτερη φάση, έδειξαν ότι οι πολωμένοι κρύσταλλοι μπορούν: Διασχίζοντας τον Αρκτικό Ωκεανό με παγοθραυστικό το 2005, οι ερευνητές χαρτογράφησαν τα μοτίβα πόλωσης του ουρανού σε μια ποικιλία καιρικών συνθηκών.
Όπως διαπίστωσαν, το πολωμένο φως ήταν καλός οδηγός. «Δοκίμασα έναν τέτοιο κρύσταλλο μια βροχερή, συννεφιασμένη μέρα στη Σουηδία» αναφέρει η Δρ Άκερσον. «Το μοτίβο του φωτός μεταβαλλόταν ανάλογα με τον προσανατολισμό της πέτρας» συνεχίζει.
Η παράξενη μελέτη των δύο ερευνητών, που συνηγορεί στη θεωρία της ηλιόπετρας, δημοσιεύεται τώρα στπ Philosophical Transactions of the Royal Society B. Μάλιστα ολόκληρο το τεύχος της βρετανικής επιθεώρησης είναι αφιερωμένο στη βιολογική έρευνα για στο πολωμένο φως.
Όπως όμως σχολιάζουν ανεξάρτητοι ερευνητές στο Nature, το γεγονός ότι οι πολωμένοι κρύσταλλοι είναι αποτελεσματικοί δεν αποδεικνύει από μόνο του ότι οι Βίκινγκ όντως χρησιμοποιούσαν τέτοια όργανα.
Το ερώτημα πιθανώς θα μείνει για πάντα αναπάντητο, εκτός αν μια μέρα ανακαλυφθεί κάποιο ναυάγιο των Βίκινγκ με έναν κρύσταλλο στο κατάστρωμα.
Newsroom ΔΟΛ 1 – 2 – 2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου