Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ
Ο ιρλανδικής καταγωγής διακεκριμένος μεταφρασεολόγος-μεταφραστής Ντέιβιντ Κόνολι αποτελεί μια συγκινητική περίπτωση για τα ελληνικά γράμματα. Ανθρωπος σεμνός -επιμένει να δηλώνει «ακόμα μαθητευόμενος»- αποφάσισε πριν από 30 χρόνια να γίνει Ελληνας πολίτης και να αφοσιωθεί στη μετάφραση της ελληνικής γλώσσας, εστιάζοντας στη δυσκολότερη εκδοχή της: την ποίηση. Ελάχιστη ηθική ανταμοιβή στον εγκυρότερο μεταφραστή της ελληνικής λογοτεχνίας στα αγγλικά, το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης του 2008 για το «Ωραίος σαν Ελληνας / The Beauty of a Greek» του Εγγονόπουλου (εκδόσεις «Υψιλον»). Πρόσφατα έγινε τακτικός καθηγητής Θεωρίας και Μεθοδολογίας της Μετάφρασης στο Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Αριστοτελείου.....
- Πώς ξεκινά το μεγάλο πάθος σας για την ελληνική γλώσσα;
«Η γλώσσα είναι κάτι που ανέκαθεν μ'απασχολεί πολύ. Σιγά σιγά, καθώς από έφηβος ερχόμουν στην Ελλάδα για διακοπές, φούντωσε το ενδιαφέρον μου για τη χώρα».
- Αυτό δεν προεξοφλούσε όμως τη βαθιά «βουτιά» σας στην ελληνική γλώσσα;
«Η ελληνική γλώσσα έχει μια μαγεία. Με συνάρπαζε ακόμη κι όταν δεν την ήξερα».
- Η πρώτη σας μεταφραστική απόπειρα ποια ήταν;
«Οσο ήμουν ακόμα φοιτητής στην Αγγλία και σπούδαζα αρχαία ελληνικά προσπάθησα, με όλο το θράσος, να μεταφράσω το "Η δυστυχία τού να είσαι Ελληνας" του Νίκου Δήμου. Ομως, η πρώτη επαγγελματική μου ενασχόληση ήταν μια ανθολογία ποιημάτων του Νικηφόρου Βρεττάκου».
- Δεν ήταν αλαζονικό να θέλετε από την αρχή να μεταφράσετε ποίηση;
«Ηταν. Αλλά η ποίηση με... ενεργοποίησε. Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι το ελληνικό μυθιστόρημα είναι αντάξιο της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Δεν ήταν πάντα έτσι. Κυρίως στον 20ό αιώνα η ποίηση υπερέχει της ελληνικής πεζογραφίας».
- Οι δυσκολίες, οι ιδιαιτερότητες της ελληνικής γλώσσας στη μετάφρασή της ποιες είναι;
«Είναι ένα τεράστιο ζήτημα. Η απάντηση είναι τα μαθήματα που κάνω στο πανεπιστήμιο. Γιατί, δυστυχώς, για πάρα πολλά χρόνια η μετάφραση θεωρούνταν κάτι εύκολο, από την άποψη ότι όποιος ξέρει μια ξένη γλώσσα κι έχει ένα λεξικό μπορεί να μεταφράσει -υπάρχουν όμως άνθρωποι εντελώς δίγλωσσοι που δεν είναι καλοί μεταφραστές. Και γι' αυτό το λόγο πάντοτε οι μεταφραστές δεν είχαν κύρος, ούτε αμείβονταν καλά. Οταν μάλιστα μιλάμε για τη λογοτεχνική μετάφραση, πέρα από την άριστη γνώση των γλωσσών, πρέπει να ξέρεις πολύ καλά και τους δύο πολιτισμούς, καθώς ένα λογοτεχνικό κείμενο δεν είναι συνήθως δηλωτικό. Είναι υποδηλωτικό και πολλές από τις συνδηλώσεις βγαίνουν από τις πολιτισμικές αναφορές. Αν δεν έχεις βαθιά γνώση του πολιτισμού δεν μπορείς να πιάσεις τα λεπτότερα νοήματα ενός λογοτεχνικού κειμένου. Νομίζω λοιπόν ότι το ιρλανδικό DNA μου με έσωσε».
- Γιατί το λέτε αυτό;
«Ο κέλτικος λαός έχει πολλές συγγένειες με τον ελληνικό, κυρίως στην ψυχοσύνθεση -αυτό βγαίνει και στη λογοτεχνία. Ο ιρλανδικός λαός γλεντάει και πίνει, τραγουδά και τους καημούς και τις χαρές. Η τρέλα είναι τρόπος ζωής. Οπως, δηλαδή, και στους Ελληνες».
- Το δυσκολότερο έργο που μεταφράσατε, ο δυσκολότερος δημιουργός ποιος είναι;
«Εχω μεταφράσει περίπου 35 έργα Ελλήνων ποιητών και πεζογράφων κι ένα πράγμα μπορώ με βεβαιότητα να πω: δεν υπάρχει εύκολη μετάφραση. Ακόμη και τα αστυνομικά μυθιστορήματα του Μάρκαρη, που έχουν μια στρωτή γλώσσα, δεν είναι απλά. Πάντοτε, όμως, η ποίηση ενέχει περισσότερες δυσκολίες. Και από τους ποιητές που έχω μεταφράσει μάλλον ο Ελύτης είναι ο δυσκολότερος. Γιατί είναι γλωσσοπλάστης. Είναι ποιητής της γλώσσας κι όχι της αφηγηματικότητας. Οπως και η Δημουλά. Οι πιο δύσκολα μεταφραζόμενοι ποιητές».
- Συνεργαστήκατε με τον Ελύτη στενά για τη μετάφραση του έργου του. Είχε συγκεκριμένες απαιτήσεις;
«Μου έλεγε "να μεταφράζεις ελεύθερα, φτάνει να ηχεί σωστά". Με όλους τους ποιητές που έχω μεταφράσει συνεργάστηκα στενά. Απορώ με τους μεταφραστές που ζουν στο εξωτερικό και μεταφράζουν ποιητές με τους οποίους δεν επικοινωνούν ποτέ. Εχω συνεργαστεί και με τον Βρετάκο, τη Δημουλά, τον Κυριάκο Χαραλαμπίδη... Ο μόνος με τον οποίο δεν συνεργάστηκα, γιατί είχε πεθάνει, είναι ο Εγγονόπουλος. Και το βιβλίο αυτό πήρε το Κρατικό Βραβείο. Δεν ξέρω αν αυτό σημαίνει κάτι».
- Από τους πεζογράφους;
«Πολύ δύσκολη ήταν η γλώσσα στο "Βιβλίο καλούμενο ερωτικό" του Γιώργη Γιατρομανωλάκη. Συνδύαζε ένα ιδίωμα του 17ου αιώνα με μια δόση κρητικής διαλέκτου. Δύσκολο εγχείρημα ήταν και η μετάφραση του Παπαδιαμάντη, λόγω των διαφορετικών επιπέδων της γλώσσας -διάλεκτος της Σκιάθου, απλή δημοτική, εκκλησιαστική γλώσσα και καθαρεύουσα. Επρεπε σε μια αγγλική γλώσσα, που δεν έχει αντίστοιχα ιδιώματα ή φάσεις, να βρω αντιστοιχίες. Πολύ οδυνηρή εργασία».
- Πόσο μάλλον που ο κόπος αυτός δεν θα αμειφθεί ποτέ.
«Δεν μπορείς να ζήσεις απ' τη μετάφραση της ποίησης. Και φέρνω ένα παράδειγμα: την "Οξώπετρα" του Ελύτη τη μετέφραζα με τη βοήθεια του ποιητή περισσότερο από 3 χρόνια. Πώς να αμειφθείς; Η μετάφραση της ποίησης είναι έργο αγάπης. Ενός μυθιστορήματος είναι περισσότερο επαγγελματική δουλειά και αμείβεται καλύτερα. Οπότε μπορείς να ζεις μεταφράζοντας μυθιστορήματα. Εγώ που μεταφράζω περισσότερο ποίηση, δεν θα μπορούσα να ζήσω. Γι' αυτό και δέκα χρόνια δούλευα στο Βρετανικό Συμβούλιο στην Αθήνα. Μετά άρχισε η πανεπιστημιακή καριέρα μου, στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο για έξι χρόνια, στο Καποδιστριακό και τα τελευταία έξι χρόνια στο Αριστοτέλειο». *
«Η γλώσσα είναι κάτι που ανέκαθεν μ'απασχολεί πολύ. Σιγά σιγά, καθώς από έφηβος ερχόμουν στην Ελλάδα για διακοπές, φούντωσε το ενδιαφέρον μου για τη χώρα».
- Αυτό δεν προεξοφλούσε όμως τη βαθιά «βουτιά» σας στην ελληνική γλώσσα;
«Η ελληνική γλώσσα έχει μια μαγεία. Με συνάρπαζε ακόμη κι όταν δεν την ήξερα».
- Η πρώτη σας μεταφραστική απόπειρα ποια ήταν;
«Οσο ήμουν ακόμα φοιτητής στην Αγγλία και σπούδαζα αρχαία ελληνικά προσπάθησα, με όλο το θράσος, να μεταφράσω το "Η δυστυχία τού να είσαι Ελληνας" του Νίκου Δήμου. Ομως, η πρώτη επαγγελματική μου ενασχόληση ήταν μια ανθολογία ποιημάτων του Νικηφόρου Βρεττάκου».
- Δεν ήταν αλαζονικό να θέλετε από την αρχή να μεταφράσετε ποίηση;
«Ηταν. Αλλά η ποίηση με... ενεργοποίησε. Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι το ελληνικό μυθιστόρημα είναι αντάξιο της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Δεν ήταν πάντα έτσι. Κυρίως στον 20ό αιώνα η ποίηση υπερέχει της ελληνικής πεζογραφίας».
- Οι δυσκολίες, οι ιδιαιτερότητες της ελληνικής γλώσσας στη μετάφρασή της ποιες είναι;
«Είναι ένα τεράστιο ζήτημα. Η απάντηση είναι τα μαθήματα που κάνω στο πανεπιστήμιο. Γιατί, δυστυχώς, για πάρα πολλά χρόνια η μετάφραση θεωρούνταν κάτι εύκολο, από την άποψη ότι όποιος ξέρει μια ξένη γλώσσα κι έχει ένα λεξικό μπορεί να μεταφράσει -υπάρχουν όμως άνθρωποι εντελώς δίγλωσσοι που δεν είναι καλοί μεταφραστές. Και γι' αυτό το λόγο πάντοτε οι μεταφραστές δεν είχαν κύρος, ούτε αμείβονταν καλά. Οταν μάλιστα μιλάμε για τη λογοτεχνική μετάφραση, πέρα από την άριστη γνώση των γλωσσών, πρέπει να ξέρεις πολύ καλά και τους δύο πολιτισμούς, καθώς ένα λογοτεχνικό κείμενο δεν είναι συνήθως δηλωτικό. Είναι υποδηλωτικό και πολλές από τις συνδηλώσεις βγαίνουν από τις πολιτισμικές αναφορές. Αν δεν έχεις βαθιά γνώση του πολιτισμού δεν μπορείς να πιάσεις τα λεπτότερα νοήματα ενός λογοτεχνικού κειμένου. Νομίζω λοιπόν ότι το ιρλανδικό DNA μου με έσωσε».
- Γιατί το λέτε αυτό;
«Ο κέλτικος λαός έχει πολλές συγγένειες με τον ελληνικό, κυρίως στην ψυχοσύνθεση -αυτό βγαίνει και στη λογοτεχνία. Ο ιρλανδικός λαός γλεντάει και πίνει, τραγουδά και τους καημούς και τις χαρές. Η τρέλα είναι τρόπος ζωής. Οπως, δηλαδή, και στους Ελληνες».
- Το δυσκολότερο έργο που μεταφράσατε, ο δυσκολότερος δημιουργός ποιος είναι;
«Εχω μεταφράσει περίπου 35 έργα Ελλήνων ποιητών και πεζογράφων κι ένα πράγμα μπορώ με βεβαιότητα να πω: δεν υπάρχει εύκολη μετάφραση. Ακόμη και τα αστυνομικά μυθιστορήματα του Μάρκαρη, που έχουν μια στρωτή γλώσσα, δεν είναι απλά. Πάντοτε, όμως, η ποίηση ενέχει περισσότερες δυσκολίες. Και από τους ποιητές που έχω μεταφράσει μάλλον ο Ελύτης είναι ο δυσκολότερος. Γιατί είναι γλωσσοπλάστης. Είναι ποιητής της γλώσσας κι όχι της αφηγηματικότητας. Οπως και η Δημουλά. Οι πιο δύσκολα μεταφραζόμενοι ποιητές».
- Συνεργαστήκατε με τον Ελύτη στενά για τη μετάφραση του έργου του. Είχε συγκεκριμένες απαιτήσεις;
«Μου έλεγε "να μεταφράζεις ελεύθερα, φτάνει να ηχεί σωστά". Με όλους τους ποιητές που έχω μεταφράσει συνεργάστηκα στενά. Απορώ με τους μεταφραστές που ζουν στο εξωτερικό και μεταφράζουν ποιητές με τους οποίους δεν επικοινωνούν ποτέ. Εχω συνεργαστεί και με τον Βρετάκο, τη Δημουλά, τον Κυριάκο Χαραλαμπίδη... Ο μόνος με τον οποίο δεν συνεργάστηκα, γιατί είχε πεθάνει, είναι ο Εγγονόπουλος. Και το βιβλίο αυτό πήρε το Κρατικό Βραβείο. Δεν ξέρω αν αυτό σημαίνει κάτι».
- Από τους πεζογράφους;
«Πολύ δύσκολη ήταν η γλώσσα στο "Βιβλίο καλούμενο ερωτικό" του Γιώργη Γιατρομανωλάκη. Συνδύαζε ένα ιδίωμα του 17ου αιώνα με μια δόση κρητικής διαλέκτου. Δύσκολο εγχείρημα ήταν και η μετάφραση του Παπαδιαμάντη, λόγω των διαφορετικών επιπέδων της γλώσσας -διάλεκτος της Σκιάθου, απλή δημοτική, εκκλησιαστική γλώσσα και καθαρεύουσα. Επρεπε σε μια αγγλική γλώσσα, που δεν έχει αντίστοιχα ιδιώματα ή φάσεις, να βρω αντιστοιχίες. Πολύ οδυνηρή εργασία».
- Πόσο μάλλον που ο κόπος αυτός δεν θα αμειφθεί ποτέ.
«Δεν μπορείς να ζήσεις απ' τη μετάφραση της ποίησης. Και φέρνω ένα παράδειγμα: την "Οξώπετρα" του Ελύτη τη μετέφραζα με τη βοήθεια του ποιητή περισσότερο από 3 χρόνια. Πώς να αμειφθείς; Η μετάφραση της ποίησης είναι έργο αγάπης. Ενός μυθιστορήματος είναι περισσότερο επαγγελματική δουλειά και αμείβεται καλύτερα. Οπότε μπορείς να ζεις μεταφράζοντας μυθιστορήματα. Εγώ που μεταφράζω περισσότερο ποίηση, δεν θα μπορούσα να ζήσω. Γι' αυτό και δέκα χρόνια δούλευα στο Βρετανικό Συμβούλιο στην Αθήνα. Μετά άρχισε η πανεπιστημιακή καριέρα μου, στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο για έξι χρόνια, στο Καποδιστριακό και τα τελευταία έξι χρόνια στο Αριστοτέλειο». *
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 19/03/2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου