Μ Καραγάτσης: Ένας εραστής της πένας

Ο Μ. Καραγάτσης αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους και πιο ταλαντούχους πεζογράφους της Γενιάς του ΄30, με εξαιρετικά δυνατή πένα και μοναδικές εικόνες που ξετυλίγονται σε όλα του τα βιβλία.

Ο Μ. Καραγάτσης, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1908 και το πραγματικό του όνομα ήταν Δημήτριος Ροδόπουλος. Ο πατέρας του Γεώργιος Ροδόπουλος καταγόταν από πλούσια οικογένεια γαιοκτημόνων της Πάτρας και ήταν δικηγόρος και πολιτικός που διετέλεσε διευθυντής της Εθνικής Τράπεζας και διοικητής της Τράπεζας Κρήτης, ενώ η μητέρα του Ανθή Μουλούλη είχε καταγωγή από τον Τύρναβο...

Λόγω της δουλειάς του πατέρα του ο νεαρός Καραγάτσης είχε βρεθεί σε αρκετές πόλεις της Ελλάδας κατά τη διάρκεια των παιδικών του χρόνων. Έτσι τα πρώτα του μαθητικά χρόνια πήγε σχολείο στη Λάρισα ενώ τελείωσε το Γυμνάσιο στη Θεσσαλονίκη. Συνέχισε τις σπουδές του στη Νομική του Πανεπιστημίου της Γκρενόμπλ στη Γαλλία αλλά λόγω οικονομικών δυσκολιών που αντιμετώπισε η οικογένειά του αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Ελλάδα και να συνεχίσει τις σπουδές του στη Νομική της Αθήνας όπου και αποφοίτησε το 1930 ενώ το 1931 αποφοίτησε και από το τμήμα Πολιτικών και Οικονομικών Σπουδών.

Μετά το πέρας των σπουδών του εργάστηκε ως νομικός σύμβουλος ανώνυμης ασφαλιστικής εταιρείας ενώ παράλληλα δημοσιογραφούσε σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά όπως η Βραδυνή, Η Νέα Εστία, η Πρωία. Μάλιστα, το 1956 και το 1958 είχε θέσει υποψηφιότητα για βουλευτής με το κόμμα των Προοδευτικών του Σπύρου Μαρκεζίνη χωρίς όμως να έχεις αξιώσεις με αποτέλεσμα να μην καταφέρει να εκλεγεί.

Από νεαρή ηλικία ο Καραγάτσης είχε δείξει την κλίση και το έμφυτο ταλέντο του για το γράψιμο και τη λογοτεχνία. Ως έφηβος συνήθιζε να γράφει ποιήματα αλλά γρήγορα η πεζογραφία τον κέρδισε εξ’ ολοκλήρου. Το ψευδώνυμο που χρησιμοποίησε είχε και αυτό την δική του ιστορία καθώς το Καραγάτσης προερχόταν από το δέντρο πτελέα ή καραγάτσι το οποίο φύτρωνε στο εξοχικό της οικογένειας στη Θεσσαλία στη θέση Ραψάνη. Έκει ο Καραγάτσης απολάμβανε να διαβάζει και να σκαρφίζεται νέες ιστορίες ενώ το αρχικό του Μ προερχόταν από το ρωσικό όνομα Μίτια που σήμαινε Δημήτρης και όχι Μιχάλης που πολλοί θεωρούσαν αρχικά ότι σήμαινε το Μ επηρεασμένοι από τους ήρωες των βιβλίων του.

Η πρώτη του εμφάνιση στα λογοτεχνικά πράγματα της εποχής γίνεται το 1927 με το διήγημά του ‘Η Κυρία Νίτσα’, το οποίο κατάφερε να αποσπάσει τον τρίτο έπαινο στον διαγωνισμό της Νέας Εστίας.

Ωστόσο, ο Καραγάτσης είχε γράψει και έργα πριν το 1927 τα οποία δεν τα εξέδωσε ο ίδιος, ενώ το πρώτο του σημαντικό μυθιστόρημα αποτελεί ‘Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν’ που έγραψε το 1933, και μαζί με τα δύο επόμενα μυθιστορήματά του, ‘Χίμαιρα’ και ‘Γιούγκερμαν’ συμπληρώνουν την τριλογία του ‘Εγκλιματισμός κάτω από τον Φοίβο’. Σε αυτά τα έργα οι ήρωές του είναι ξένοι που προσπαθούν να βρουν τη θέση τους στην ελληνική γη χωρίς όμως να τα καταφέρουν και να οδηγούνται στην συντριβή τους.

Λίγο αργότερα θα γράψει τη φανταστική νουβέλα του ‘Χαμένο Νησί’ φανερώνοντας τις ιδιαίτερες ικανότητες που είχε σαν λογοτέχνης τολμώντας κάτι τελείως διαφορετικό σε σχέση με τις προηγούμενες δουλειές του.

Μετά τον πόλεμο ο Καραγάτσης θα γράψει την τριλογία του ‘Ο κόσμος που πεθαίνει’ από το 1944 έως το 1949 με κεντρικό ήρωα τον Μίχαλο Ρούση, κοτζαμπάση του Καστρόπυργου, ενώ το 1946 επηρεασμένος από τον θάνατο της μητέρας του θα γράψει το μυθιστόρημα ‘Ο μεγάλος ύπνος’ με πλήθος αυτοβιογραφικών του στοιχείων.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του σχεδίαζε να γράψει μια ενότητα τεσσάρων έργων αλλά δυστυχώς το νήμα της ζωής του κόπηκε και η ευφυέστατη πένα του Καραγάτση κατάφερε να ξεκινήσει μόνο ‘Το 10’.

Τα έργα που έγραψε κέντριζαν κάθε φορά το αναγνωστικό κοινό, ενώ μερικά από τα πιο αγαπημένα πέρα από την πρώτη του τριλογία αποτελούν ‘Ο μεγάλος ύπνος’, το ‘Άμρι α Μούγκου’, ο ‘Κίτρινος Φάκελος’, ‘Το μπουρίνι’, ‘Σέργιος και Βάκχος’.

Δεν είναι λίγοι οι κριτικοί που χαρακτηρίζουν τον Καραγάτση ‘γεννημένο πεζογράφο’ και όχι άδικα καθώς στα έργα του εναλλάσσονται ο ρεαλισμός και ο λυρισμός με πινελιές ακόμα και καυστικής σάτιρας που δένουν με μαεστρία επάνω στα γραπτά του.

Η υγεία του Καραγάτση είχε κλονιστεί από το 1958 όταν υπέστη ένα έμφραγμα με αποτέλεσμα να συνεχίσει μεν να γράφει αλλά να περιορίσει τις κοινωνικές του συναναστροφές. Δύο χρόνια αργότερα στις 13 Σεπτεμβρίου του 1960 ένα ισχυρό έμφραγμα θα σταθεί μοιραίο για τη ζωή του με αποτέλεσμα να χαθεί για πάντα στις 14 Σεπτεμβρίου του 1960.

Στην προσωπική του ζωή ο Καραγάτσης ήταν παντρεμένος με την ζωγράφο Νίκη Καρυστινάκη από το 1935, η οποία είχε καταγωγή από την Άνδρο και είχε αποφοιτήσει από την Σχολή Καλών Τεχνών. Μαζί της απέκτησε μια κόρη την Μαρίνα που της έδωσε το όνομά της με αφορμή την ηρωίδα του στη Χίμαιρα, Μαρίνα Ρείζη.

Ο Μ. Καραγάτσης δεν ήταν ένας απλός πεζογράφος ήταν μια φοβερά εύκαμπτη πένα που χειριζόταν το λόγο, τη μυθοπλασία, την ερωτική διάθεση με εξαιρετική άνεση,  αποτυπώνοντας στο χαρτί εικόνες με τέλειες λεπτομέρειες τόσο του φυσικού τοπίου όσο και των ψυχών των ηρώων του χωρίς να αφήνει στον αναγνώστη περιθώρια αρνητικής κριτικής των έργων του. Σίγουρα από την γενιά του ’30 είναι ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς που ακόμα και σήμερα τα έργα του σε συνεπαίρνουν και σε αφήνουν να ταξιδέψεις με το νου σε μία άλλη Ελλάδα πολύ διαφορετική από τη σημερινή.

Capital.gr 14 – 7 – 2012